Büşra T. KAZAN
Genetik Uzmanı
Diyanet Aile Degisi
Şubat 2021
Bir anda tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs üzerinde yapılan çalışmalar tüm hızıyla devam ediyor ve neredeyse her gün yeni bir çalışma sonucuna ulaşıyoruz. En çok merak edilen birkaç başlığı bilimsel verilerle beraber derledim.
Neden Covid-19’u kimi insanlar çok ağır geçiriyorken kimisi çok hafif geçiriyor?
Bu durumu etkileyen birden fazla faktör var elbette ancak Eylül 2020’de yayımlanan iki yeni çalışma, Covid-19 vakalarının neden bu denli çeşitli olduğu üzerinde etkileyici sonuçlar elde etti. Bu çalışmalarda, hastaların %10’unda “oto-antikorlar” denilen ve virüsle savaşmak yerine bağışıklık sistemine saldıran gen mutasyonları tespit edildi. Dolayısıyla Covid-19’u, bu mutasyonları taşıyan kişilerin, taşımayanlara göre çok daha ağır geçirdikleri ortaya çıktı. Çalışma yürütücüleri, koronavirüs pozitif çıkan birinin oto-antikorlar için de test edilmesini ve böylelikle oto-antikor mutasyonuna sahip kişiler pozitif çıktığı takdirde durumu ağırlaşmadan tıbbi takibe alınmasını tavsiye ediyor.
Erkekler covid-19’u daha ağır mı geçiriyor?
Bu iki çalışmanın önemli sonuçlarından bir diğeri, oto-antikor mutasyonu taşıyan bireylerin %94’ünün erkek hastalar olması. Koronavirüs, ırk ayırmıyor fakat kadın-erkek arasında farklılık gösterdiği yapılan çok sayıda bilimsel çalışmayla ispatlandı.
Koronavirüs vakalarının ilk görüldüğü yer olan Çin’de, Covid-19 hastalarının %60’ı erkek ve ölüm oranı erkeklerde %2.8 iken kadınlarda %1.7. Yine vaka sayıları çok yüksek olan Amerika’da da erkeklerdeki ölüm oranı kadınlardakinin iki katı. İtalya’da Covid-19’dan ölenlerin yaklaşık %70’i erkek ve benzer şekilde Avrupa’daki ölüm oranlarının da %69’u erkek. Peki neden?
Genetik açıdan baktığımızda ilk dikkat çeken durum, kadınlardaki fazladan X kromozomu. Kadınlar 46, XX; erkekler 46, XY kromozomludur. X kromozomunda bağışıklık sistemi ile alakalı genler bulunur ve kadınlarda 2 tane X kromozomu bulunması enfeksiyonlara karşı daha güçlü bir bağışıklığı beraberinde getirir. Bahsettiğim oto-antikor mutasyonu da X kromozomu üzerinde olabilir ve erkekler tek X kromozomu taşıdığı için bu mutasyondan daha fazla etkilenirken kadınlardaki 2. X kromozomunun mutasyonun etkisini azaltması mümkün. Tabii bunların kesinliğini devam eden çalışmalar sonucunda öğreneceğiz.
Genlerin dışında yaşam şekli ve davranış tercihleri hayatımızın her alanında olduğu gibi Covid-19 riski açısından da oldukça önemli. Bunlardan ilki, akciğer rahatsızlıklarına sebep olan, dolayısıyla solunum sistemini hedef alan koronavirüs gibi virüslere imkân sağlayan sigara kullanımı. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya çapında erkeklerin %40’ı sigara kullanırken kadınların %9’u sigara kullanıyor. Sigara kullananların Covid-19’a yakalanma riskinin yüksek olduğu zaten biliniyor.
Bununla beraber pandeminin en başından beri üzerinde durduğumuz hijyen konusu var ki istatistiki veriler, kadınların, ellerini erkeklerden daha çok yıkadığını belirtiyor. Covid-19’un erken tespitinin ve tedaviye erken başlamanın önemi vurgulanırken erkeklerin toplumsal pandemi uyarılarını kadınlar kadar ciddiye almadıkları ve doktora başvurmayı geciktirdikleri de yapılan çalışmalar sonucu elde edilenler arasında. Tüm bunlar, Covid-19’a yakalanma riskini artırırken tedaviye verilen yanıtı da düşürüyor.
Koronavirüse karşı vitamin takviyesi alınmalı mı?
Bir diğer merak edilen konu da vitamin takviyeleri. Özellikle kış mevsimi geldiğinde vitamin takviyesi konusu hep açılır, bir de bu sene Covid-19 gibi bir gerçek hayatımızdayken vitamin konuları daha sık gündeme geliyor hâliyle. Peki, ne biliyoruz bu takviyeler hakkında, gerçekten Covid-19’a karşı bir etkisi var mı?
C vitamini
Adını duyunca gözümüzün önüne portakal gelse de kırmızıbiberde, portakaldan daha fazla C vitamini olduğunu söylemeden geçemeyeceğim. C vitamini sağlıklı bir bağışıklık sistemi için olmazsa olmaz bir antioksidan, kış aylarının vazgeçilmezi. Vücudumuzda üretilmez, dolayısıyla besinlerle ya da takviyelerle almamız şart. Covid-19 gibi viral enfeksiyonlarda bağışıklık sistemimizin güçlü olması çok önemli ve C vitamini de bağışıklığımızın güçlü silahlarından biri.
D vitamini
D vitamini, bağışıklık sistemini güçlendirmesiyle meşhur. Faydalı güneş ışınlarıyla beraber vücudumuzun kendi kendine de üretebildiği bu vitaminin eksikliği, ülkemizde özellikle kadınlarda çok yaygın. D vitamininin solunum enfeksiyonlarına ve Covid-19’a karşı etkili olduğu bilimsel verilerle gösterildi. Bu sebeple D vitamini “eksik” olan kişilerin takviye alması önemli. Kilit kelimemiz “eksik”in altını çiziyorum çünkü her şey gibi D vitamininin de fazlası zarar.
Çinko
Çok önemli bir bağışıklık sistemi destekleyicisi olan çinko, özellikle solunum yolu enfeksiyonlarına karşı korur. Çinkonun Covid-19’da hastalığın süresini, semptomlarını azalttığı ve ölüm riskini düşürdüğü biliniyor.
Her üç takviyede de konumuz, bağışıklık sistemine geldi çünkü Covid-19’a karşı savaşçımız, bağışıklığımız. Alacağımız bütün takviyeler de bu savaşçılarımızı güçlendirmek için gerekli.
