HACCIN VACİPLERİ
1. Sa’y Etmek
Safa ile Merve denilen iki tepe arasında yedi defa gidip gelmektir. Safa ile Merve arasındaki mesafeye sa’y edilen yer anlamına “mes’a” denir.
a) Sa’yin Sahih Olmasının Şartları
1. Sa’yin, hac veya umre için ihrama girdikten sonra yapılması.
İhrama girmeden önce yapılan sa’y geçerli değildir.
Ancak hac sa’yinin ihramlı hâlde yapılması da şart değildir. İhramdan çıktıktan sonra da yapılabilir.
Hac için ihrama giren kimse, hac sa’yini Arafat vakfesinden önce yaparsa (ki bu sahihtir), ihramlı olarak yapması gerekir. Arafat dönüşü ziyaret tavafından sonra yaparsa ihramsız olarak yapar. Sünnete uygun olanı budur.
Umre sa’yinin ise umre tavafından sonra henüz tıraş olmadan ihramlı olarak yapılması vacibdir.
Umre tavafından sonra sa’y yapmadan tıraş olan kimse ihramdan çıkmış olur. Tıraş olduktan sonra ihramsız olarak yapılan sa’y sahihtir. Fakat vacib terk edildiği için ceza kurbanı gerekir.
2. Sa’yin muteber bir tavaftan sonra yapılması.
Muteber tavaf ise cünüp, hayız ve nifas hâllerinden temizlenmiş olarak yapılan tavaftır.
Tavaftan önce yapılan sa’y sahih olmaz.
3. Sa’ye, Safa’dan başlayıp Merve’de bitirmek.
Merve’den başlanacak olursa o şavt geçerli olmaz, iadesi gerekir.
4. Hac sa’yinin, hac ayları başladıktan sonra yapılması.
Hac aylarından önce hac için ihrama girmek caizdir. Fakat hac ile ilgili diğer menasikin hac ayları başlamadan yapılması sahih değildir.
b) Sa’yin Vacipleri
1. Sa’yi dört şavttan sonra yedi şavta tamamlamak.
2. Sa’yi yürüyerek yapmak.
Ancak herhangi bir mazereti sebebiyle yürüyerek sa’y yapamayacak olan kimse, arabaya binerek sa’yini yapabilir. Bundan ötürü bir ceza gerekmez.
c) Sa’yin Sünnetleri
1. Sa’yi tavaftan sonra ara vermeden yapmak.
2. Sa’yden önce Hacer-i Esved’i istilam ederek Safa tepesine gitmek.
3. Sa’yin şavtlarını ara vermeden yapmak.
4. Sa’yi abdestli olarak yapmak.
5. Bedeninde ve elbisesinde namaza mani pislik bulunmamak.
6. Her şavtta Safa ve Merve tepelerinin Kâbe’nin görülebileceği yerlerine kadar çıkmak.
7. Her şavtta Safa ve Merve’de yüzünü Kâbe’ye dönüp tekbir, tehlil ve dua etmek.
8. Erkeklerin Safa ve Merve tepeleri arasında yeşil ışıkla aydınlatılmış sütunlar arasında hervele yani kısa adımlarla koşarak yürümeleri (Kadınlar ise hervele yapmazlar.).
9. Sa’y esnasında tekbir, tehlil ve dua ile meşgul olmak.
İbadetteki bir sünnet, imkânlar ölçüsünde yerine getirilir, aksi takdirde terk edilir. Her şavtta Safa ve Merve tepelerinin Kâbe’nin görülebileceği yerlerine kadar çıkmak sünnettir. Ancak izdiham sebebiyle bu sünneti yerine getireceğim diye başkalarını rahatsız etmek doğru olmaz ve bu sünnet terk edilir.
d) Sa’yin Yapılışı
Tavaftan sonra Hacer-i Esved istilam edilerek Safa tepesine çıkılır.
“Allahım! Senin rızan için Safa ile Merve arasında 7 şavt hac (veya umre) sa’yini yapmak istiyorum. Bana bunu kolay kıl ve kabul et.” diye niyet edilir.
Safa tepesinde Kâbe’ye dönülerek tekbir, tehlil getirilir ve salavat-ı şerife okunur. Eller kaldırılarak dua edilir ve Merve’ye doğru yürünür.
Erkekler yeşil ışıklı sütunlar arasında hervele yaparlar.
Merve’de de Kâbe’ye dönülerek tekbir, tehlil, salavat-ı şerife okunur. Eller kaldırılıp dua edilir. Böylece sa’yin bir şavtı tamamlanmış olur.
Aynı şekilde Safa’dan Merve’ye dört gidiş, Merve’den de Safa’ya üç dönüş olmak üzere yedi şavt tamamlanmış olur.
Gerek hac, gerek umre için sa’y birer defa yapılır, nafilesi yoktur. Bunun için her tavaftan sonra sa’y yapılmaz.
Hac sa’yinin ziyaret tavafından sonra yapılması efdaldir. Ancak ziyaret tavafından sonra izdiham olacağı için Arafat’a çıkmadan önce herhangi bir nafile tavaftan sonra da yapılabilir.
Temettu haccı yapanlara gelince, onlar, umreyi tamamladıktan sonra ihramdan çıkarlar. Sa’y ise ancak ihrama girdikten sonra yapılabilir.
Temettu haccı yapan kimse, ziyaret tavafından önce hac sa’yini yapmak isterse Terviye günü veya daha önce hac için ihrama girdikten sonra bir nafile tavaf yapar, sonra da haccın sa’yini yapabilir.
b) Müzdelife’de Vakfe Yapmak
Müzdelife, harem sınırları içinde Arafat ile Mina arasında bir yerdir.
Hacılar, arefe günü güneş battıktan sonra Arafat’tan buraya gelirler. Burada akşam ve yatsı namazları yatsı vaktinde birlikte kılınır. Buna Cem’i Tehir denir ve vacibdir.235
Akşam ve yatsı namazları Arafat’ta ve yolda kılınmaz. Şayet kılınacak olursa yatsı vakti çıkmadan Müzdelife’ye gelinmiş ise yeniden kılınması gerekir.236
Ancak Müzdelife’ye gelmeden Arafat’ta veya yolda yatsı vaktinin çıkacağından korkulursa, bu takdirde akşam ve yatsı namazları Müzdelife’ye gelmeden kılınır.
Müzdelife’de akşam ve yatsı namazlarını cem’i tehir ile kılabilmek için, hac için ihramlı olmak, arefeyi bayrama bağlayan gece Müzdelife’de bulunmak ve yatsı vakti girmiş olmak şarttır.
Cem’i tehir yapılırken iki farz arasında sünnet kılınmaz. Bu itibarla akşamın sünneti ile yatsının ilk sünneti terk edilir.
İki vaktin namazı bir ezan ve ikametle kılınır. Yatsı namazı için ayrıca ezan ve ikamet gerekmez.
Yatsının farzından sonra iki rekât sünnet ile vitir kılınır.
2. Müzdelife’de Vakfe
Müzdelife bölgesinin —Muhassir vadisi hariç— her yerinde vakfe sahihtir. Ancak Kuzeh dağı üzerinde bir tepe olan ve Meş’ar-i Haram denilen yerin yakınında vakfe yapmak sünnettir.
Muhassir, Müzdelife ile Mina arasında bir vadi olup burada vakfe sahih değildir.
Müzdelife vakfesinin sahih olması için, ihramlı olmak, Arafat vakfesini yapmış bulunmak ve kurban bayramının birinci günü tan yeri ağardıktan güneşin doğmasına kadar olan süre içerisinde yapılmış olması şarttır.237
Geceyi Müzdelife’de geçirmek sünnettir. Bayramın birinci günü şeytan taşlamak için taşların buradan toplanması müstehabdır. Müzdelife vakfesinden sonra güneş doğmadan Mina’ya hareket edilir.
Bu süre içinde herhangi bir anda —kısa da olsa— ister uyanık, ister uykuda, ister bayılmış olarak orada bulunanlar vakfeyi yapmış sayılırlar.
a) Müzdelife Vakfesinin Sünnetleri
1. Müzdelife’de gecelemek.
2. Vakit girer girmez sabah namazını kılmak.
3. Sabah namazından sonra telbiye, tekbir, tehlil, dua ve istiğfar ile meşgul olarak ortalık iyice aydınlanıncaya kadar vakfeyi uzatmak.
4. Mümkün olursa vakfeyi Meş’ar-i Haram yakınında yapmak.
5. Ortalık iyice aydınlandıktan sonra güneş doğmadan Mina’ya hareket etmek.
3. Şeytan Taşlamak
Şeytan taşlamak, bayram günlerinde Mina’da bulunan, Küçük cemre, orta cemre ve Akabe cemresi adı verilen taş kümelerine ufacık taşları atmaktır ve haccın vaciblerindendir.
a) Taş Atmanın Zamanı
Taş atmanın zamanı bayramın dört günüdür.
Bayramın ilk günü yalnız Akabe cemresine taş atılır. Bunun zamanı, tan yerinin ağarmaya başlamasından, bayramın ikinci günü aynı vakte kadar olan süredir.238
Bayramın 2’inci ve 3’üncü günleri her üç cemre taşlanır.
Bayramın 2. ve 3. günleri taşlamanın vakti, güneşin tepe noktasına gelmesinden ertesi gün tan yerinin ağarmaya başlamasına kadar olan süredir. Zevalden önce atılması ise caiz değildir.239
Bayramın 4.günü güneşin batmasıyla taş atma zamanı sona ermiş olur.
Şeytan Taşlamanın Sahih Olmasının Şartları
1. Taşları cemrelere el ile atmak.
Taşları ok veya ayak ile atmak sahih olmadığı gibi, el ile götürüp koymak da caiz değildir.
2. Atılan şeylerin yeryüzü cinsinden olması.
Ağaç, demir gibi şeyleri atmak caiz olmaz.240
3. Taşların hepsini birden değil, ayrı ayrı atmak.
Hepsi birden atılırsa tek taş atılmış sayılır.
4. Taşları kümelerin üzerine veya yakınına düşürmek.
Taş kümelerinin uzağına düşen taşlar atılmış sayılmaz. Yerlerine yeniden atılması gerekir.
5. Taşların atılan yere, atanın fiili sonucu ulaşması.
Atılan taş bir yere düştükten veya çarptıktan sonra, bu yerin, etkisi olmadan kendiliğinden atılan yere ulaşırsa, sahih olur. Ancak birinin omzuna veya kafasına düşüp durduktan sonra bu kişinin hareketi sonucu düşerse, atılan yere ulaşsa bile sahih olmaz, yeniden atılması gerekir.
6. Gücü yetenin taşları bizzat kendisinin atması.
Ancak, taşları atamayacak kadar hasta olanlar başkasını vekil ederek taşlarını attırırlar.
7. Taşları, belirli vakit içinde atmış olmak.
b) Şeytan Taşlamanın Sünnetleri
1. Taşları yaklaşıp 3.5 metre mesafeden atmak.
2. Yedi taşı peş peşe atmak.
3. Her bir taşı atarken, “Bismillahi Allâhu Ekber” demek.
4. Bayramın 2. ve 3.günlerinde önce küçük, sonra orta, sonra da Akabe cemrelerine sıra ile taş atmak.
5. Atılan taşlar, nohuttan büyük, fındıktan küçük olmak.
c) Şeytan Taşlamanın Mekruhları
1. Büyükçe bir taşı olduğu gibi veya kırıp birkaç taş yaparak atmak.
2. Cemre mahallinde biriken taşlardan alıp atmak.
3. Bir cemreye aynı gün yediden fazla taş atmak.
4. Temiz olmayan (pislik bulaşmış) taşları atmak.
5. Cemreler arasındaki tertibe riayet etmemek.
d) Atılacak Taşların Sayısı
Bayramın ilk günü sadece Akabe cemresine 7 taş atılır.
Bayramın 2. ve 3. günleri ise her üç cemreye de 7’şerden 21’er taş atılır.
e) Şeytan Taşlama
Atılacak taşlar, Müzdelife’de toplanır ve yıkanır.241
Bayram sabahı Mina’ya gelinince Akabe cemresine gidilir. Mina sağ tarafa ve Mekke sol tarafa gelecek şekilde cemreye doğru yeteri kadar yaklaşılır ve durulur. Sonra cemreye yedi taş atılır. Her bir taş
بِسْمِ اللّٰهِ، اِللّٰهُ أَكْبَرُ، رَغْمًا لِلشَّيْطَانِ وَحِزْبِهِ
“Bismillahi Allahu Ekber, rağmen li’ş-şeytâni ve hizbihî” diyerek atılır ve durmadan oradan gidilir.
İlk taşın atılmasıyla telbiye kesilir ve bundan sonra artık telbiye yapılmaz.
Atılan taş yerine ulaşmaz veya uzağa düşerse, yerine başkası atılır.
Bayramın 2. ve 3. günleri zevalden sonra sırasıyla küçük cemreye, sonra orta cemreye ve sonra da Akabe cemresine aynı şekilde 7’şer taş atılır. Küçük ve orta cemrelere taş atıldıktan sonra başkalarına engel olmayacak şekilde bir yerde durulur ve dua edilir. Yalnız Akabe cemresine taşlar atıldıktan sonra orada durulmaz, hemen oradan uzaklaşılır.
Eğer Mina’da 4’üncü gün de kalınacak olursa, aynı şekilde her üç cemreye 7’şerden 21 taş daha atılır.
f) Şeytan Taşlamayı Geciktirmek
Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, şeytan taşlamak vacibdir. Taşlama günleri de bayramın 4 günüdür. Vaktinde atılmayan taşlar, taşlama süresi içinde kaza edilir. Bayramın 4’üncü günü güneşin batmasıyla taşlama süresi son bulur. Bundan sonra taşlama yapılmaz.
Taşlar vaktinde atılmayacak olursa ceza kurbanı gerekir. Vaktinde atılmayan taşlar, atılma süresi içerisinde kaza edilse bile, yine ceza kurbanı gerekir.242
g) Şeytan Taşlamada Vekâlet
Taşları bizzat atamayacak kadar hasta, yaşlı ve sakat olanlar, uygun kişileri vekil tayin ederek taşlarını attırırlar.
Yaşlılarla kadınlar, izdiham yüzünden gündüz taş atmaları mümkün olmazışversa, gece atarlar. Gece taşlarını atabilecek durumda olanların vekil tayin etmeleri caiz olmaz. Çünkü vekâlet acizlikle kayıtlıdır. Taş atma süresi içerisinde herhangi bir vakit atmaya gücü yeten kimse vekil tayin edemez.
Vekil olanlar, önce kendi taşlarını, sonra da vekil oldukları kimsenin taşlarını atarlar.
Artan taşlar, ihtiyacı olanlara verilir veya uygun bir yere bırakılır. Fazla olan taşların cemrelere atılması mekruhtur.
Bayram günlerinde Mina’da gecelemek sünnettir.243
4. Saçları Tıraş Etmek veya Kısaltmak
Halk veya taksir denilen saçları tıraş etmek veya kısaltmak da hac ve umrenin vaciblerindendir.244
Kadınlar tıraş olmaz, ihramdan çıkmak için sadece saçların ucundan bir miktar keserler.
Abdestte olduğu gibi erkekler başın en az dörtte birini tıraş eder veya saçlarının ucundan keserek kısaltırlar.245
Başın tamamının tıraş edilmesi veya saçlarının tamamının kısaltılması ise sünnettir.
a) Saçları Tıraş Etmenin Vakti ve Yeri
Hac’da saçları tıraş etmenin veya kısaltmanın zamanı, kurban kesme günleridir. Yeri de Harem bölgesidir.
Bayram günleri çıktıktan sonra ve Harem bölgesi dışında tıraş olmakla da ihramdan çıkılmış olur, ancak ceza gerekir.246 Fakat tıraş olmadıkça ihramdan çıkılmış olmaz.
b) Tıraş ile Diğer Menasik Arasındaki Tertip
Bayramın ilk günü, Müzdelife’den Mina’ya gelindiğinde, sıra ile Akabe cemresine 7 taş atılır. Kıran ve temettü’e niyet etmiş olanlar, kurban keserler ve tıraş olup ihramdan çıkarlar. Sonra Mekke’ye giderek ziyaret tavafını yaparlar.
Mina’da önce şeytanı taşlama, sonra kurban kesme, daha sonra da tıraş olup, ihram’dan çıkma görevlerinin bu sıraya göre yapılması vacibdir. Sıranın bozulması hâlinde ceza kurbanı gerekir.247
Ancak ziyaret tavafında tertibe riayet vacib değil, sünnettir. Tavafın, sözü edilen menasikten önce veya arada yapılması mekruh ise de, sahihtir ve herhangi bir ceza da gerekmez.
c) Tıraş Olma veya Saçları Kısaltmanın Hükmü
Saçları tıraş etmek veya kısaltmakla ihramdan çıkılır ve cinsî ilişki hariç diğer yasaklar kalkmış olur. Cinsî ilişki yasağı ise ziyaret tavafı yapılıncaya kadar devam eder. Ziyaret tavafının yapılmasıyla bu yasak da sona ermiş olur.
KAYNAKÇA:
235. Şafiilerce Müzdelife’de akşam ve yatsı namazlarının cem’i tehir ile kılınması sünnettir.
236. İmam Ebû Yûsuf’a göre Arafat’ta veya yolda akşam namazını kılmak mekruhtur. Ama kılınmış ise artık iadesi gerekmez.
237. Hanefiler dışındaki mezheplere göre, Müzdelife’de vakfenin zamanı Arefe gününü bayram gününe bağlayan gecedir. Şöyle ki:
a) Malikilere göre, Güneşin batmasından tan yerinin ağarmasına kadar gecenin herhangi bir anında Müzdelife’de yapılacak vakfe yeterlidir.
b) Şafii ve Hanbelilere göre ise, gece yarısından itibaren başlar. Gece yarısından sonra kısa da olsa orada kalanlar, hatta oradan geçenler vakfe yapmış sayılırlar.
Müzdelife’de vakfeyi terk eden kimse ceza kurbanı keser. Ancak hastalık veya bünye zafiyeti gibi bir sebeple vakfeyi yapmamaktan ötürü bir şey lâzım gelmez. İzdiham sebebiyle vakfeyi terk eden kadınlara da ceza gerekmez.
238. Şafii ve Hanbelilere göre ise, gece yarısından itibaren başlar.
239. Ebû Hanîfe’den, bayramın 2. ve 3. günlerinde taşların zevalden evvel de atılabileceği rivayet edilmişse de, meşhur olan rivayet, taşların zevalden sonra atılmasıdır.
240. Diğer mezheplerde taştan başka bir şeyin atılması caiz değildir.
241. Taşların Müzdelife’den toplanması zorunlu değildir. Müzdelife’den toplanabileceği gibi Mina’ya gelirken yoldan, Mina’dan ve herhangi bir yerden de alınabilir. Sadece cemrelerde birikmiş olan taşları alıp atmak mekruhtur.
242. İmam Ebû Yûsuf ve Muhammed’e göre vaktinde atılmayan taşlar, taş atma süresi sona ermeden kaza edilirse, ceza gerekmez.
Şafii ve Hanbelilere göre ise vaktinde atılmayan taşlar, bayramın 4’üncü günü güneş batmadan atıldığı takdirde edâ olur ve ceza da lâzım gelmez.
243. Şafiilere göre, bayram günlerinde Mina’da gecelemek vacibtir. Terkinden dolayı ceza kurbanı gerekir. Ancak hasta olan, hastası bulunan kimseler Mina’da kalmayacak olurlarsa bir şey lâzım gelmez.
244. Şafiilere göre halk veya taksir vacib değil, rükündür, yani farzdır.
245. Şafii mezhebinde saçtan en az üç tel kesilmesi veya kısaltılması yeterlidir.
246. Hac için ihrama giren kimse, vaktinden önce yani bayramın ilk günü tan yeri ağarmadan önce tıraş olursa ihramdan çıkmış olmaz, ihram suçu işlemiş olur. İmam Ebû Yûsuf ile İmam Muhammed, İmam Şâfi’î ve Ahmed ibn Hanbel’e göre ise saçları tıraş veya kısaltmanın kurban kesme günlerinde olması vacib değil, sünnettir. Daha sonraya kalmakla ceza gerekmez, sünnete uyulmamış olur.
İmam Ebû Yûsuf ve Zufer’e göre, tıraş olmanın harem sınırları içinde olması vacib değil, sünnettir. Harem sınırları dışında tıraş olmakla ceza gerekmez. Sünnet terk edilmiş olur.
247. İmam Ebû Yûsuf, İmam Muhammed ile Şafii, Maliki ve Hanbelilere göre ise bu sıralama, vacib değil sünnettir. Uyulmadığı takdirde ceza gerekmez, sadece sünnet terk edilmiş olur.
